Galarnad Cwch Enlli

Clywais waedd dros ddygnfor helo -
Tristlawn gri o Enlli oedd -
Gwaedd uwch rhuad gwynt ysgeler
A mawr flinder môr a’i floedd;
Gwaedd y gweddwon a’r amddifaid,
Torf o weiniaid: darfu oes
Gwyr a thadau yn y tonnau,
Llynnau, creigiau, llanw croes.

Y dydd olaf o fis Tachwedd,
Oer ei wedd gan are wynt,
Un mil wyth gant a dwy ar hugain
Y bu sain wrth’nebus hyn,
Aeth cwch esgud dan ei hwyliau,
Cedyrn daclau, gorau gwaith,
O Borth Meudwy tuag Enlli
Hyd y lli’ rhuadwy llaith.

Ye oedd ugain o bersonau
A meddiannau gorau gwerth
Yn y cwch pan troesant allan
Gyda’r lan, lle syfrdan serth;
Penycil iddynt fu gysgodol
Orllewinol noddol nawdd;
Deheoul safn y Swnt cyrhaeddent,
Heibio hwylient, ni bu hawdd.

Wele, golau haul a giliai,
Lleuad godai, llwyd ei gwawr,
Gwynt o duedd y gorllewin,
Goflin ddrycin, erwin awr;
Y môr, megis pair berwedig.
Tra chwyddedig, trechai ddawn
Y môr-ddynion. Pwy amgyffred
Hyd a lled eu lludded llawn?

Môr trochionllyd a therfysglyd,
Cyhwfanllyd acw fu;
Tonnau cedyrn dyrchafedig,
Ffyrnig ddymchweledig lu;
Uwch ei ruan na tharanau
Neu swn gynnau maes y gwaed;
Y fath dymestl, fyth, at Enlli,
Ynys heini, na nesaed!

Dacw’r cwch bron iawn yn noddfa
Diogelfa cuddfa’r Cafn;
Dacw Angau yn agoryd
Ei gas enbyd wancus safn;
Ef ar dir a môr sy’n gapten
Hen - i ben y myn ei bwnc;
Iddo ef mae pawb yn gydradd,
Baidd eu lladd, y bedd a’u llwnc.

Hyd rhaff angon prin oedd rhyngddo
Fo â lanio yn ei le
Pan, mewn cymysg derfysg dirfawr,
Trawodd lawr ar graig fawr gre’;
Ei ochr ddrylliwyd gan y dyrnod,
Erchyll drallod, archoll drist;
Dyled pawb yw gwylio beunydd-
O mor ddedwydd crefydd Crist!

Pahan, awel, y cynhyrfi?
Ti, os plygi y supply
A dinistrio llong mor fechan,
Llid a thuchan, gogan gei;
Tafl y creigiau i’r rhyferthwy,
Gwasgar hwy, ruadwy wynt;
Bydd i’r llongau’n gynorthwyoll
Cei dy ganmol, haeddol, hynt.

Gweision ydyw’r gwynt a’r tonnau
Yn cwblhau, yn ddiau, ddeddf
Ac ewyllys eu Creawdwr;
Swr Ei gryfdwr sy’n eu greddf;
Pann dywedo ‘Byddwch wrol!’,
Yn ôl Ei nerthol air hwy wnânt;
Os rhaid gyda pheri adfyd
Foddi hefyd, ufuddhant.

Sugnwyd chwech i safn Marwolaeth,
A Rhagluniaeth yn rhoi glan
I bedwar dyn ar ddef ohonynt-
Da fu’r helynt, Duw fo’u rhanl
Yn ôl eu dawn, i feibion dynion
Mae’r fath droeon chwerwon chwith
Yn arddangos yn dra golau
Y daw Angau ymhob rhith.

Thomas Williams, y llong-lywydd,
Heddiw sydd a dydd ei daith,
Hyd ei yrfa, wedi darfod
Ar y gwaelod, oera’ gwaith;
A’i ferch Sidney yr un ffunud,
Yr un munud, i’r un manl
Hyll i hon oedd golli’i heinioes,
Garw loes, wrth gwr y lan.

Pe rhyw les fuasai dyfais,
Anian ymgais, dyn a’i nerth,
Ni threngasai Ellis Gruffudd
Yn y cystudd tonnog certh.
Na Dafydd Thomas o Bantfali
Yn yr heli anwar hallt;
Taflai’r môr rai llai eu hawgrym,
Yn nydd ei rym, i nawdd yr allt.

Cyrff y pedwar uchod cafwyr
A derbyniwyd gan dy’r bedd;
Tua hwn mae pawb a’u trafael -
O mor wael yw marw wedd!
Mae Ty, er datod y daearol,
Eto’n ôl gan ddwyfol ddawn
I’r cyfiawnion: cânt o’r beddrod,
Ddydd i ddod, ollyngdod llawn.

Ond John Jones a William Williams,
Enwau dinam, sy’n y don;
Am hyn mae chwanegol gystudd,
Och! llwyr brudd, uwch llawer bron;
Yno’u hesgyrn a wasgerir:
Cesglir, dygir, hwy bob darn
Pan can’r utgorn uwch yr eigion,
‘Codwch, feirwon! Dewch i farn!’

Tad trugarod llawn addfwynder,
Dy wir dyner arfer yw
Llwyr fendithio dyrys droeon
Er rhybuddion i’r rhai bywl
Gwna i’r gweddill a adawyd
Fyw yn d’arswyd a’th ofn dwys,
A Gair dwyfol boed eu rheol
Gydwybodol yn gyd-bwys.

Cafodd gweddwon gennyt ddigon
O’th fendithion, rhoddion rhad;
Ti i’r gwâr amddifaid gwirion
Fuost ffyddlon dirion Dad;
Bord i’r un drugaredd eto
Fuan wawrio, addfwyd wedd;
Gweddwon ac amddifaid Enlli
Gaffo’i phrofi hi a’i hedd.

Dryw’r holl ynys treiddied sobrwydd,
I’th Air, llwydd a rhwydd fawrhad;
Tyn ei phobl i’r wir ymgeledd
O fewn hedd y Cyfiawnhad;
Boad eu gweddi hwy bob ennyd
Pan ar hyd terfysglys fôr;
‘Arglwydd, ar y gwynt a’r tonnau,
Cau dy ddyrnau, cadw ddôr’.

Tro galonnau gwyr y llongau
Trwy holl barthau bannau byd
I gydnabod ac i gredu
Mai Ti sy’n meddu’r gallu i gydl
Dangos iddynt nad oes noddfa,
Diogelfa, ond y Gwr
A wyr rif y sêr a’u henwau,
Rhif a phwysau’r dafnau dwr.